دسترسی ها

(تقدیم به مدافعان صداقت…)

سوی قصه گفتنش می‌داشت گوش

سوی نبض و جَستنش می‌داشت هوش… (مثنوی مولوی)

از زمان آغاز تاریخ، انسان همواره به دنبال حقیقت و یافتن دروغ به نحو مختلف بوده است؛ اما در یک صد سال گذشته با پیشرفت و سازماندهی بیشتر علوم، و پیشرفت ابزار و تجهیزات، دانشمندان توانسته‌اند با روش‌های نوین به مطالعه و تحقیق در این موضوع همّت گمارند و هم اکنون روش‌های متعددی جهت این امر معرفی شده است که به عنوان محصول تجاری، در بسیاری از کشورهای دنیا به مرحله تولید رسیده است. در کشورمان ایران نیز در دو دهه اخیر پژوهش بر روش‌ها و ابزارهای دروغ‌سنجی توجه بیشتری را به خود جلب کرده است.

در ادبیات دروغ‌سنجی، به هر مؤلفه فیزیولوژیک در بدن که به نحوی مرتبط با حالت دروغگویی باشد و از روی تغییرات آن بتوان به صداقت گفته‌های یک فرد پی برد، یک اثر پینوکیو (Pinocchio Effect) گفته می‌شود. این پارامترها را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم‌بندی کرد؛

دسته اول که از قدمت و کاربرد بیشتری، تاکنون، برخوردار بوده‌اند روش‌های کلاسیک نام دارند که در آنها فشار خون و نرخ ضربان قلب، نرخ تنفس و پاسخ گالوانیک پوست (GSR) بررسی می‌شوند. این روش‌ها را از این به بعد با عنوان «پلی‌گرافی» به کار می‌بریم که به معنی ثبت همزمان چند مؤلفه زیستی با هدف دروغ‌سنجی است.

دسته دوم انواع روش‌های دروغ‌سنجی مغزی هستند که به دو نوع روش‌های مبتنی بر تصویربرداری مغزی (fMRI, PET, …) و روش‌های مبتنی بر سیگنال‌های مغزی (EEG, ERP, …) تقسیم می‌شوند.

دسته سوم روش‌های جایگزین (Alternative Methods) نام دارند که می‌توان به روش‌های استرس کلامی، اندازه‌گیری قطر مردمک چشم، بررسی حرکات پرشی چشم، بررسی الگوی پلک زدن، تصویربرداری حرارتی و… اشاره کرد.

در گروه اول و سوم از پارامترهای وابسته به استرس استفاده می‌کنیم که در هنگام دروغگویی ظاهر شده و موجب تغییراتی در مؤلفه‌های زیستی می‌شود، در حالی که در گروه دوم، یعنی دروغ‌سنجی مغزی، از جنبه‌های شناختی فعالیت مغز، که به یکی از جذاب‌ترین زمینه‌های تحقیقاتی در سال‌های اخیر تبدیل شده است، بهره می‌گیریم.

در این کتاب، در یک تحقیق جامع، به بررسی کلیه‌ی روش‌های فوق پرداخته شده است و همچنین به تلاش‌هایی برای تلفیق انواع روش‌های دروغ‌سنجی و همچنین اعتبارسنجی انواع این روش‌ها اشاره کرده‌ایم.

آشنایی با مباحث فیزیولوژی و پروتکل‌های دقیق انجام آزمون، از دیگر مواردی است که عدم آشنایی با آنها راه را بر استفاده از تمامی روش‌های اشاره شده خواهد بست و عملا جز بازیچه‌ای نخواهیم داشت؛ پس در این پژوهش با این مباحث نیز آشنا خواهیم شد.

کتاب پیش رو برگرفته از پایان‌نامه (پروژه پایانی) کارشناسی بنده در رشته مهندسی پزشکی دانشگاه اصفهان است که تحت نظارت استاد عزیز دکتر محمدرضا یزدچی با نمره عالی دفاع شده است.