دسترسی ها

مبارکه نا–پروین صالحیان/ ماه محرم! ماه خون و شهادت، ماه ایثار و آزادگی. امام شیعیان امام حسین(ع) برای آزادگی جنگید و به درجه عظیم شهادت نائل شد. جوانان عزیزمان ایران هم برای آزادگی جنگیدند، حسینی شدند و پر کشیدند به اوج شهادت! روحشان شاد.
با ورود به ایام محرم و شهادت سید الشهدا امام حسین (ع) با مقوله ای به نام عزاداری مراسم این امام عزیز روبرو هستیم؛ موضوعاتی ازجمله اینکه ایام محرم چند روز به طول می انجامد یا اینکه چه آیین و رسومی در این ایام مطرح می شود.
می خواهیم مراسم و رسومات سوگواری این ایام را در ایران امروزی با دوره های گذشته مقایسه  کنیم و ببینیم چه تغییر و تحولاتی ایجاد شده است. به سراغ استاد تاریخ آقای دکتر فرشاد فروزش رفتیم.

او درباره مراسم محرم در دوره ی صفویه و تالیفاتی که در این زمینه وجود دارد، برایمان توضیحاتی داد که باتوجه به اینکه مذهب شیعه در این دوره رسمی شد و سوگواری امام حسین (ع) به اوج خود رسید، حائز اهمیت است.

***
دکتر فرشاد فروزش: در دوره صفویه سیاحان زیادی به ایران سفرکرده و تعدادی از آنها این مراسم را از نزدیک مشاهده و تشریح نموده اند. امروزه در مورد این آیین، کتابها و سفرنامه های متعددی به چاپ رسیده که به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد؛
تاورنیه و کارِری سفرنامه نویسانی بودند که در زمان شاه سلیمان صفوی وارد اصفهان شده و مراسم را از نزدیک تماشا کرده و هر کدام از زبان خود در این مورد توضیح داده اند.

کارری می نویسد: «در دوشنبه ۲۳ ماه اوت با طلوع ماه نو، برگزاری مراسم بسیار غم انگیزی آغاز گردید. ایرانیان هر سال به یاد درگذشت امام حسین (ع) فرزند علی (ع) این مراسم را برگزار می کنند. این مراسم 10 روز طول می کشد. در تمام این مدت  میدانها و گذرگاه ها چراغانی و روشن و عَلَم های سیاه در همه جا برافراشته است. در سرگذرگاه ها صندلی ها گذاشته اند که هر چند گاه یک ملا بر روی آن می نشیند و سخنانی در منقبت و مصیبت کشته شدگان می گوید. همه ساکنان محلات در حالی که به عنوان سوگواری جامه کبود یا سرخ بر تن کرده اند در پای کرسی وعظ و مرثیه می نشینند. زنان ایران احترام زیادی به واعظ دارند و عده ای از آنان با اهداء پول نقره، حلوا و شربت به واعظ برای جلب خشنودی و التماس دعا می کنند.»

تاورنیه نیز مراسم را به گونه ای دیگر تشریح می کند و می نویسد:
«دسته های مختلفی در مراسم عزاداری امام حسین (ع) در روزهای عاشورا و دهه محرم تشکیل می شود. هر دسته عماری و در هر عمار تابوتی گذاشته که آن را با پارچه زری پوشانده اند. در آن تابوت نعش طفلی را که او را طفل امام حسین (ع) که بعد از امام(ع) به شهادت رسیده است خوابانده و هشت نفر آن را حمل و دور آن گریه و زاری می کنند.»
تاورنیه به برخی آسیب شناسی ها هم وارد می شود: «زمانی که همه دسته ها با هم در میدان جمع می شوند بنای دعوا را می گذراند زیرا اظهار شرارت و رشادت در حضور شاه را برای خود افتخار و عقیده داشتند که هر کس در آن موقع کشته شود شهید محسوب می شود. بیگلر بیگی برای جلوگیری از این بی نظمی پنج فیل را از بین منازعان عبور و نزاع را متوقف می کند. مراسم تا ظهر به طول می انجامد و بعد از اینکه شاه تالار را ترک می کند دسته ها در شهر چرخانده می شوند و وقتی دو دسته به هم می رسیدند به منظور جلو و عقب رفتن نزاع می کردند و با چماق دست و سر همدیگر را می شکستند.»

در سفرنامه میکله ممبره که در زمان شاه طهماسب به اصفهان سفر کرده است و این مراسم را از نزدیک مشاهده کرده می خوانیم که: «این مراسم به مدت ده روز می باشد. همه مردم عزاداری و سوگواری می کنند و عزاداران دستار و لباس سیاه می پوشند.

دسته ها از غروب آفتاب تا یک ساعت از شب در سراسر شهر می چرخند، سپس وارد مساجد می شوند و به زبان فارسی برای امام حسین(ع) مصیبت خوانی می کنند. برخی از مردان جوان بدنشان را سیاه و عریان کرده بر روی زمین می خوابند. برخی دیگر از مردان بدنشان را عریان و سیاه کرده وارد گودالی می شوند و تا زیر گلو را از خاک می پوشانند و این گونه عزاداری می کنند. در هنگام غروب زنها به مساجد رفته با مصیب خوانیِ واعظ زار زار گریه می کنند.»

و اما مراسم عزاداری دوره ی صفویه در اردبیل از زبان اولئاریوس جالب به نظر می رسد. او این مراسم را به این صورت تشریح می کند: «مراسم در میدان بزرگ شهر که به چند خیابان اصلی وصل می شود برگزار می شود. در چند گوشه میدان صندلی هایی به طور منظم چیده شده و با فرش های زیبایی روی آنها را می پوشانند. در طول میدان فانوس ها و مشعل هایی را به صورت آویزان روشن می کنند. شمار زیادی از اهالی در میدان گرد آمده و عده ای بر روی زمین نشسته اند. عده ای هم که مشعل و ترکه به دست دارند دایره وار قرار گرفته و شروع به مرثیه خوانی می کنند. اردبیل پنج خیابان اصلی دارد و هر یک از آنها مختص به صنف بزرگی است.

هر کدام از این اصناف دسته بزرگی دارند و هر دسته مداحی جداگانه دارد. صنفی که بهترین نوحه را ارائه دهد مشهور می شوند. این گروهها به مدت دو ساعت به نوبت یکی پس از دیگر عزاداری می کنند. در طرف  چپ میدان گروهی هفت نفره از جوانان برهنه خود را سرتا پا به نفت و خاک و زغال سیاه کرده، سنگ هایی را که در دست دارند به هم کوبیده و فریاد می زنند؛ یا حسین یا حسین یا حسین! این عمل گویا بزرگترین مفهوم سوگواری را می رساند و تمثیلی از شهادت مظلومانه امام حسین (ع) را به یاد می آورد.»

مقایسه ای بین مراسم امروز ایران با دوره صفویه
اکنون به غیر از برخی از موارد نامطلوب پیشرفت بسیار خوبی در مراسم می بینیم؛ اگرچه سبک سنتی همچنان حفظ شده است. در کتاب «روضه الشهداء» نوشته حسین واعظ کاشفی مراسم عزاداری ماه محرم و عاشورا در دوره ی صفویه به این صورت تشریح شده که در دوره صفوی تعزیه خوانی و شبیه خوانی مانند امروزه معمول نبوده است، ولی قمه زنی رایج بوده است. قمه زنان سرها را می تراشیدند و بعد با قمه بر سرخود می کوبیدند و سر و صورت خود را خون آلود می کردند و سپس دستان خود را با پنبه های آغشته به روغن می سوزاندند.

متأسفانه امروزه این مراسم نامطلوب انجام می شود و مروج آن، گروههای تفکیری شیعه به اسم «شیعیان انگلیسی» هستند که با ایجاد شبکه های ماهواره ای امام حسین (ع) و فدک و غیره با حمایت شخصی به نام «سید صادق شیرازی» هدایت می شوند. این افراد از قمه زنی، زنجیر تیغی و راه رفتن بر روی شیشه و آتش تبلیغ می کنند و این موضوع موجب خدشه دار شدن وجهه شیعیان در جهان می شود. متأسفانه امروزه علیرغم تأکیدات رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای، باز هم شاهد این انحرافات هستیم.
«و السلام علی من اتبع الهدی»
انتهای پیام/ ندای اصفهان