دسترسی ها

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی مبارکه نا به نقل از رجانیوز، در دیدار کارگزاران با رهبر انقلاب که در ابتدای ماه مبارک رمضان برگزار شد، رهبر انقلاب به تببین خطوط قرمز مذاکرات هسته‌ای پرداختند. یکی از خطوط قرمز که ایشان برآن تاکید کردند همزمانی در اجرای تعهدات طرفین بود. ایشان تاکید کردند: «یک نکته‌ی اساسی دیگر اینکه لغو تحریمها منوط به اجرای تعهّدات ایران نیست؛ نمیشود بگویند: شما رآکتور آب سنگین اراک را خراب بکنید، سانتریفیوژها را به این تعداد کاهش بدهید، این کارها را بکنید، آن کارها بکنید، بعد که کردید، بعد آن‌وقت آژانس بیاید شهادت بدهد، گواهی کند که شما راست میگویید و این کارها را انجام داده‌اید، بعد ما تحریمها را برداریم! نه، این را ما مطلقاً قبول نداریم؛ لغو تحریمها منوط به اجرای تعهّداتی که ایران میکند نیست.»

در ادامه وضعیت این خط قرمز را در توافق جامع بررسی می‌کنیم.

در متن برجام که شامل بر ۱۵۹ صفحه است، ضمیمه دوم به تشریح تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای می‌پردازد. همچنین در ضمیمه پنجم به زمان‌بندی و نحوه برداشته شدن تحریم‌ها می‌پردازد. لذا تنها با مطالعه ضمیمه دوم نمی‌توان به این سوال پاسخ داد که چه تحریم‌هایی و چگونه برداشته خواهند شد.

در بند ۲۴ از متن اصلی توافق آمده است:

۲۴.The E۳/EU and the United States specify in Annex II a full and complete list of all nuclear-related sanctions or restrictive measures and will lift them in accordance with Annex V

۲۴. اتحادیه اروپا و آمریکا در ضمیمه دوم لیست کامل و جامعی از تحریم‌ها و محدودیت‌های مرتبط با هسته‌ای را  مشخص می‌کنند و منطبق با ضمیمه پنجم خواهند برداشت.

بر اساس تصریح این بند صرف بیان شدن تحریم‌ها در ضمیمه دوم به معنای برداشته شدن آنها نیست بلکه باید دید که در ضمیمه پنجم چه تصمیمی درباره نحوه برداشته شدن آن گرفته شده است. در ضمیمه پنجم است که درباره زمان برداشته شدن و اینکه در روز اجرا یا روز انتقال و یا روز خاتمه برداشته می‌شود، سخن گفته شده است.

در ضمیمه پنجم است که درباره نحوه برداشته شدن و اینکه آیا لغو خواهد شد یا تعلیق، سخن گفته شده است. پس باید تاکید کرد که برای درک درست درباره سرانجام تحریم‌ها در توافق‌نامه جامع باید به ضمیمه پنجم رجوع کرد و از طریق آن مساله تحریم‌ها را بررسی کرد.

با رجوع به ضمیمه پنجم خواهیم دید که اتحادیه اروپا، آمریکا هرکدام وظایفی در قبال برداشته شدن تحریم‌ها دارند و این وظایف در روزهای توافق، اجرا، انتقال و خاتمه پخش شده است.

بر اساس متن برجام، در «روز توافق» یا تصویب که تا ۹۰ روز بعد از تصویب قطعنامه از شورای امنیت سازمان ملل فرصت دارد، این اقدامات صورت خواهد پذیرفت:

۱۰. اتحادیه اروپایی و دولت های عضو آن یک آئین نامه اجرایی، که از «روز اجرا» واجد اثر می شود، را تصویب خواهد کرد که به موجب آن کلیه مفاد آئین نامه اجرایی اتحادیه اروپایی که کلیه تحریم های مالی و اقتصادی مرتبط هسته ای اتحادیه اروپایی به شرح مندرج در بخش ۱۶.۱ این پیوست را اجرایی کرده است، همزمان با اجرای تعهدات مرتبط هسته ای از سوی ایران به نحو راستی آزمایی شده توسط آژانس، لغو خواهد کرد

به عبارت دیگر اتحادیه اروپا متناسب با مواردی که در بند ۱۶.۱ ضمیمه پنجم مشخص شده است، باید مقدمات قانونی برداشته شدن تحریم‌ها را که در «روز اجرا» عملیاتی خواهد شد، انجام دهد.

آمریکا نیز باید:

۱۱.  ایالات متحده آمریکا، وفق اختیارات ریاست جمهوری، اقدام به صدور دستورهای توقف که از «روز اجرا» واجد اثر می شود، خواهد نمود که موجبات توقف اعمال تحریم های مرتبط هسته ای مبتنی بر قوانین موضوعه به نحو مصرح در بخش های ۱۷.۱ تا ۱۷.۲ این پیوست را فراهم خواهد کرد. رئیس جمهور آمریکا همچنین دستورات لازم جهت اتخاذ تدابیر مقتضی دیگر برای توقف اعمال تحریم ها به شرح مصرح در بخش های ۱۷.۱ تا ۱۷.۴ این پیوست، از جمله لغو فرامین اجرایی مذکور در بخش ۱۶.۴، و صدور مجوز فعالیت های مصرح در بخش ۱۷.۵، را صادر خواهد کرد.

آمریکا نیز همانند اتحادیه اروپا باید مقدمات برداشته شدن تحریم‌های مشخص شده در بند ۱۷ ضمیمه پنجم را که در «روز اجرا» عملیاتی می‌شود، مهیا کند. تفاوت اقدامات آمریکا با اتحادیه اروپا در این است که آمریکا بنا بر«اختیارات ریاست جمهوری» باید اقداماتش را انجام دهد، چرا که بیشتر قوانین تحریمی توسط کنگره آمریکا وضع شده است و رئیس جمهور آمریکا اختیارات محدودی در تعلیق کردن قوانین کنگره را داراست.

می‌توان اینگونه بیان کرد که اتحادیه اروپا و آمریکا در روز توافق تنها به اخذ تصمیمات می‌پزدازند و اجرای این تصمیمات تا «روز اجرا» صورت نمی‌گیرد. در تعریف روز اجرا آمده است:

۱۴.  «روز اجرا» متعاقب اجرای اقدامات مرتبط هسته‌ای ایران مندرج در بند ۱۵ زیر و به نحو راستی آزمایی شده توسط آژانس و همزمان با اتخاذ اقدامات مندرج در بندهای ۱۶ و ۱۷ زیر توسط گروه ۱+۵ و وقوع اقدامات مندرج در بند ۱۸ زیر در سطح سازمان ملل متحد طبق قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد خواهد بود.

یعنی روز اجرا یک زمان مشخص نداشته و بستگی به انجام تعهدات طرف ایرانی و تایید آنها از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دارد. به عبارت دیگر تا روز اجرا ایران باید یکسری اقدامات عملی که در بند ۱۵ ضمیمه پنجم آمده است، انجام دهد و بعد آژانس انجام آنها را تایید کند، در این صورت اتحادیه اروپا و آمریکا تصمیماتی را که اخذ کرده‌اند را اجرایی خواهند کرد.

به نظر می‌رسد اقدامات ایران و طرف‌های دیگر از توازن برخوردار نبوده چرا که طرف ایرانی باید اقدامات عملی را انجام دهد که برخی از آنها همچون تغییرات راکتور آب سنگین اراک قابلیت برگشت پذیری نداشته، اما طرف‌های دیگر، یعنی اتحادیه اروپا و آمریکا تنها به اخذ تصمیماتی می‌پردازند که اجرای آنها متوقف به انجام اقدامات ایران و تایید آژانس است. یعنی مساله برگشت‌پذیری برای آن اصلا مطرح نیست، چرا که تا تایید آژانس صورت نگیرد برداشته نخواهد شد که بخواهد بازگردد.

آیا تحریم‌ها در روز اجرا لغو خواهد شد یا تعلیق؟

رهبر انقلاب در دیدار کارگزاران نظام که ابتدای ماه مبارک رمضان برگزار شد،‌ لغو تمامی تحریم‌های اقتصادی، مالی و بانکی در روز امضای توافق را خواستار شدند. ایشان تاکید کردند:

«از جمله‌ی نقاط مهم این است: بنده تصریح میکنم، تحریمهای اقتصادی و مالی و بانکی، چه آنچه به شورای امنیّت ارتباط پیدا میکند، چه آنچه به کنگره‌ی آمریکا ارتباط پیدا میکند، چه آنچه به دولت آمریکا ارتباط پیدا میکند، همه باید فوراً در هنگام امضای موافقت‌نامه لغو بشود؛ بقیّه‌ی تحریمها هم در فاصله‌های معقول [لغو بشود]. البتّه آمریکایی‌ها در زمینه‌ی تحریمها یک فرمول پیچیده‌ی چند لایه‌ی عجیب و غریبی را مطرح میکنند که اصلاً اعماق آن معلوم نیست؛ از انتهای آن چه در می‌آید هیچ معلوم نیست. عرض کردم بنده بیانم بیان صریح است، تعبیرات دیپلماسی را بنده خیلی بلد نیستم؛ آنچه ما میگوییم صریح و همین [است‌] که گفتیم؛ این مورد نظر ما است.»

وضعیت این خط قرمز را در توافق‌نامه بررسی می‌کنیم.

اگر فرض کنیم که بدون مشکل خاصی (یا همان دبه کردن معروف) آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اقدامات ایران را که در بند ۱۵ ضمیمه پنجم بیان شده است، تایید کند «روز اجرا» فرا می‌رسد.

روز اجرا برای ایران روز مهمی است. چرا که بخش مهمی از امتیازات به دست آمده در این روز نقد می‌شود. در این روز اتحادیه اروپا و آمریکا و شورای امنیت سازمان ملل اقداماتی را باید انجام دهند.

سوال این است که آیا اتحادیه اروپا تحریم‌هایش را لغو می‌کند یا تعلیق؟

در تشریح تعهدات اتحادیه اروپا آمده است:

آنچه که از متن توافق‌نامه به دست می‌آید این است که اتحادیه اروپا تنها Council Regulation خود که با شماره ۲۶۷/۲۰۱۲ مشخص شده است، لغو می‌کند و بندهای مرتبط با تحریم‌ها در Council Decision را تعلیق می‌کند.

تفاوت میان Council Decision و Council Regulation در این است که اولی جایگاه بالاتری در ساختار حقوقی اتحادیه اروپا دارد. تصمیم شورا همانند قانون و مصوبه شورا همچون آیین‌نامه اجرایی است. تصمیم شورای اتحادیه اروپا که در توافق به آن اشاره شده مربوط به تصمیمی است که اتحادیه اروپا بعد از صدور قطعنامه ۱۹۲۹ سازمان ملل در سال ۲۰۱۰  است. بعد از قطعنامه شورای اتحادیه اروپا برای جاری کردن قطعنامه اقدام به تصویب این تصمیم کرد. در سال ۲۰۱۲ به منظور کارآمدی بیشتر محدودیت‌ها و تحریم‌های اعمال شده و همچنین گسترش دایره شمولیت آن اقدام به تصویب Council Regulation کردند.

در توافق‌نامه قرار است قانون مادر باقی بماند و تنها مفاد مرتبط تعلیق (suspend) شود. به نظر نمی‌رسد که با لغو Council Regulation که جایگاه حقوقی پایین‌تری نسبت به تصمیم شورا دارد،‌ تاثیرات مد نظر ایران در لغو تحریم‌ها حاصل شود. چرا که قانون اصلی که منجر به اعمال تحریم‌های اتحادیه اروپا شد، موجود بوده و قابلیت برگشت سریع دارد.

جالب است که اتحادیه اروپا حتی در روز انتقال که ۸ سال دیگر است قرار نیست قانون اصلی یا همان «تصمیم شورا» را لغو کند. در تعهدات اروپا در روز انتقال از نظر حقوقی دقیقا همان تعهدات در روز اجرا است. در توافق‌نامه آمده است:

همانطور که مشاهده میشود در روز انتقال دوباره همان عبارات تکرار شده است. یعنی لغو Council Regulation و تعلیق Council Decision مانند روز اجرا. پس در روز انتقال هم قرار نیست که لغوی صورت بگیرد. پس چه زمانی قرار است لغو قانون اصلی تحریمی اتحادیه اروپا صورت پذیرد؟

بر اساس توافق‌نامه در روز خاتمه که ده سال بعد است این قوانین خاتمه می‌یابد.

به نظر نمی‌رسد که این نوع برداشته شدن تحریم‌ها بتواند اثر مهمی در بهبود شرایط همکاری‌های اقتصادی با ایران ایجاد کند.