دسترسی ها

مبارکه نا ،   ابوعبدالله جعفر بن محمد رودکی سمرقندی از بزرگان شعر و ادب فارسی در چهارم دی 239 هجری خورشیدی در روستای کوهستانی پنج واقع در منطقه ی رودک سمرقند دیده به جهان گشود و قرآن را از همان دوره ی کودکی آموخت و به دلیل علاقه ی بسیار به شعر و ادب این مرز و بوم، به شاعری روی آورد.

رودکی سمرقندی صدایی خوش و گیرا داشت و در موسیقی و نوازندگی، چیره دست و توانا بود. این شاعر پر آوازه، نوازندگی بربط را نزد ابوالعبک بختیاری فراگرفت و از جوانی شعر نیز می سرود.

پدر شعر فارسی در دوره یی زندگی می کرد که سامانیان بر کشور حکمرانی می کردند و زبان فارسی دری در این زمان بسیار رشد یافت، چنانکه محمد عوفی تاریخ نگار ایرانی نوشته است: «چون نوبت دولت آل سامان درآمد، رایت سخن بالا گرفت و شعرای بزرگ پدید آمدند و بساط فضایل را بسط کردند و عالم نظم را نظامی دادند و شاعری را شعاری ساختند.»

سامانیان به دلیل علاقه به شعر و ادب فارسی به شاعران ایرانی بسیار اهمیت می دادند، در آن روزگار در محیط ادبی، علمی، اقتصادی و اجتماعی، آن چنان تحولی شگرف روی داده بود که دانش پژوهان، آن دوره را دوران نوزایی (رنسانس) ایرانی می نامند. در چنین شرایطی برخی از پادشاهان سامانی، با تلاش و خردمندی وزیرانی دانشمند چون ابوالفضل بلعمی و ابوعلی محمد جیهانی، بخارا را به عنوان مرکز بزرگ علمی، ادبی و فرهنگی درآوردند.

دربار سامانیان، محیطی گرم برای بیان اندیشه های ادبی و علمی شد و شاعران و ادیبان از راه های دور و نزدیک به آنجا می آمدند. هنگامه یی که بهترین آثار علمی، ادبی و تاریخی بزرگانی چون ابوریحان بیرونی، ابوعلی سینا، محمد زکریای رازی، ابونصر فارابی در این روزگار پدید آمده است.

رودکی سمرقندی در این زمان با توجه به ارج نهادن سامانیان به شعر و زبان فارسی و همچنین پیچیده شدن آوازه ی شهرتش در میان دیگر بزرگان آن دیار، به دعوت نصربن احمد سامانی امیر سامانیان به دربار آنان فراخوانده شد و به دلیل سرودن شعرهایی دلنشین، مقام بزرگ ترین شاعر دربار را از آن خود کرد.

رودکی سمرقندی نیز به سبب مناسب بودن شرایط سیاسی و اجتماعی آن روزگار توانست شعرهایی ناب و دلنشینی بسراید و ادبیات این مرزو بوم را غنی تر از پیش سازد.

محمد رودکی در طول زندگی ارزشمندش شعرهای بسیار سرود و آثار فراوانی را از خویش برجای گذاشت. بسیاری از شاعران و سخنوران فارسی تعداد شعرهای وی را از صدهزار تا یک میلیون بیت دانسته اند اما آنچه اکنون از وی به یادگار مانده است، بیش از هزار بیت نیست که مجموعه ای از قصیده، مثنوی، قطعه و رباعی های او را دربر می گیرد. از جمله آثار این شاعر ایرانی می توان به «کلیله و دمنه منظوم، سندباد نامه، سه مثنوی و …» اشاره کرد که بیشتر آن ها بر پایه ی پند و اندرز و سخنان حکیمانه سروده شده اند. رودکی سمرقندی نماینده ی کامل شعر دوره سامانی و سبک شاعری سده چهارم است، بدین دلیل که شعرهای او دارای گشادگی زبان و توانایی بیان و تصویرهایش زنده و طبیعت در این ابیات جاندار به شمار می رود، شعرهای او دارای زبانی شیوا، بیانی روان و رسا است.

این شاعر بزرگ، پیرو سبک خراسانی بود، سبکی که روانی و سادگی ابیات، جمله های کوتاه و فعل های ساده، از ویژگی های بارزش محسوب می شود.

این استاد سخن فارسی در میان قالب های شعری بیش از همه به قصیده توجه داشت و توانست ساختار قصیده را به کاملترین شکل سنتی خود در بیاورد. همچنین کامل ترین مجموعه ی عروض فارسی برای نخستین بار در شعرهای رودکی نمود پیدا کرد، ویژگی شعرهای سلطان گنج سخن را می توان شادی گرایی، روح افزایی، خردگرایی، دانش دوستی، بی اعتبار دانستن جهان و لذت جویی دانست.

رودکی موضوع خداپرستی، عبادت و سپاسگزاری از نعمت های الهی را به گونه ای هنرمندانه در آثارش مطرح می کند و سخاوت و بخشش، در شعرهای او، بازتاب ویژه ای دارد.

قالب شعری رباعی در بیشتر شعرهای محمد سمرقندی مشهود است و به همین دلیل او را می توان نخستین شاعری معرفی کرد که از این قالب بهره گرفته، به گونه یی که پیدایش و مطرح کردن رباعی را به او نسبت می دهند.

شاعرانی چون کسایی مروزی و معروفی بلخی، محمد رودکی را به دلیل آنکه برای نخستین بار به شعر فارسی ضبط و قاعده‏ معین داد، استاد و سلطان شاعران لقب دادند. از دیگر لقب های وی می توان به نخستین شاعر بزرگ پارسی گوی ایران و پدر شعر فارسی اشاره کرد.

سرانجام سخن سرای بزرگ ایران پس از سال ها تلاش در راه پیشرفت ادب و فرهنگ فارسی در 319 هجری خورشیدی دیده از جهان فروبست و به دیار حق شتافت.

به بهانه ی بزرگداشت رودکی سمرقندی، بر گزیده ای از مشهورترین شعر این شاعر بلند آوازه با نام «بوی جوی مولیان» مروری کوتاه می کنیم: