دسترسی ها

اگرچه متاسفانه اطلاعات رسمی در خصوص ویژگی ها و مشخصات این سامانه منتشر نشد اما تصاویر منتشره نیز گویای تحول و اتفاقات مبارک بسیاری در حوزه طراحی و ساخت سامانه های پدافندی کشورمان بود. البته در عین حال در جریان گفتگوی ویژه خبری به مناسب روز صنعت دفاعی، سردار دهقان وزیر دفاع کشورمان در رسانه ملی حاضر شد و درباره موضوعات مختلفی در حوزه صنعت دفاعی کشور به صحبت پرداخت.

در بخشی از این صحبتها به سامانه پدافند هوایی بومی باور 373 نیز اشاره شد و وزیر دفاع درباره این سامانه به دو نکته اصلی اشاره کرد. یکی از این نکات، قابلیت این سامانه برای “درگیری با اهداف هوایی در ارتفاع 27 کیلومتری از سطح زمین” و دیگری بحث “توان مقابله با موشک های بالستیک” بود و اعلام این نکته که «قرار است باور 373 در برابر یک موشک بالستیک آزمایش شود.»

اما کدهای مد نظر سردار دهقان، حاوی چه پیام هایی بود و چه نکاتی را برای اولین بار بیان کرد؟ در حقیقت ارتفاع مورد اشاره برای قابلیت درگیری پدافند بومی کشورمان، هم اندازه با ارتفاع درگیری سامانه پیشرفته پدافند موشکی S-300PMU2 است که ایران اخیرا به آن دست پیدا کرده اما این موشک نیز دارای قابلیت های محدود ضد بالستیک است.

در عین حال، باید این سوال را مطرح کرد که دستیابی به امکان دفاع بر ضد موشک بالستیک و قابلیت رهگیری و نابودی آنها برای نیروهای مسلح کشورمان و دشمنان ما به چه معناست؟ این سوال نیز قابل توجه خواهد بود که چندین کشور به صورت بومی این توان را در اختیار دارند؟

دفاع در برابر موشک های بالستیک؛ میراث چالش برانگیز جنگ سرد

با بررسی منابع تاریخی، مشخص می شود که اولین استفاده از موشک های کروز و بالستیک به جنگ دوم جهانی بر می گردد، جایی که موشک های سری V-1 و V-2  آلمانی حملات خود را آغاز کردند. در برابر وی 1 که موشکی کروز بود، از همان ابتدا متفقین توانستند موفقیتی هایی را کسب کرده و با توپ های ضد هوایی و جنگنده های رهگیر تعدادی از آنها را ساقط کنند اما موشک بالستیک V-2 یک چالش واقعی بود که در جنگ دوم جهانی دفاعی برای مقابله با آن وجود نداشت. ارتفاع پروازی و سپس سرعت شیرجه بالای این موشک ها بر روی اهداف هر گونه دفاع را در برابر این سامانه در آن دوره غیر ممکن کرده بود.

با شدت گرفتن جنگ سرد و افزایش برد و قدرت موشک های بالستیک دو طرف، هم آمریکایی ها و هم شوروی ها به فکر راه های مقابله با این تهدید افتادند.

ایالات متحده آمریکا با موشک های Nike-X ، Sprint و Spartan برنامه ای را در طول دهه 50 و 60 میلادی برای دفاع در برابر موشک های بالستیک برد بلند شوروی آغاز کرد. افزایش بودجه مورد نیاز، افزایش حجم موشک های شوروی که می توانست بر دفاع آمریکا غلبه کرده و توسعه سرهای جنگی فریب دهنده باعث شد که اصولا ایالات متحده این برنامه ها را دنبال نکرد و صرفا با افزایش توان آفند موشکی خود، توازن قوا با اتحاد شوروی را بر قرار کند.

در دهه 1970 میلادی اولین دوره از مذاکرات کاهش نسلیحات راهبردی بین دو طرف آغاز شده و یکی از موراد مورد بحث بین دو طرف، محدودیت و به نوعی ممنوع کردن سامانه های ضد موشک بالستیک بود.

در اوایل دهه 1980 میلادی و با روی کار آمدن رونالد ریگان، طرح “جنگ ستارگان” مطرح شد که پروژه ای بسیار بلند پروازنه و ترکیبی از سامانه های دفاعی و تهاجمی در روی زمین، دریا، هوا و حتی فضا بود. این پروژه در همان زمان هم توسط بسیاری از کارشناسان، به عنوان یک بحث تبلیغاتی شناخته شده بود که توان عملیاتی شدن را ندارد. بعد از پایان جنگ سرد نیز پیمان استارت 2 بین روسیه و آمریکا امضاء شد که به کاهش بخشی از موشک های قاره پیمای دو طرف انجامید.

اما در سال 2002 میلادی، موعد 30 ساله قرارداد پیمان ضد موشکی که در سال 1973 بین شوروی سابق و آمریکا امضاء شده بود سر رسید و بوش پسر به عنوان رییس جمهور وقت آمریکا از این پیمان خارج شد. آمریکایی ها به بهانه تهدید موشکی از جانب ایران و کره شمالی، بحث سپر دفاع موشکی را مطرح کرده و برنامه دفاع موشکی خود را با سامانه های مختلفی مثل مدل پیشرفته موشک پاتریوت، سامانه تاد، موشک استاندارد و یا سامانه GMD برای دفاع در برابر موشک های بالستیک در بردهای مختلف آغاز کردند که تا به همین امروز نیز ادامه داشته و از جمله مهمترین مسائل مورد اختلاف بین آمریکا و روسیه به شمار می رود.

اما در آن سوی پرده آهنین نیز روسها در این بخش فعال بوده و سامانه A-35 را برای دفاع از مسکو در برابر تهدید موشک های قاره پیمای هسته ای توسعه دادند. خود موشک های این سامانه به سر جنگی اتمی مسلح بوده و عمدتا برای رهگیری و نابودی اهداف در خارج از جو زمین ساخته شده بودند. روسیه هم به مانند آمریکا آنچنان در دوره جنگ سرد به دنبال سامانه های ضد موشک بالستیک نرفت و بیشتر سعی کرد با تمرکز بر روی موشک های بالستیک توازن قوا را برقرار کند.

 

با عملیاتی شدن سامانه اس 300 در اواخر دهه 1970 و اوایل 1980 میلادی، روسیه به توانایی ضد موشک های بالستیکی کوتاه و میان برد دست پیدا کرد. در سالهای اخیر مدل های جدیدتر سامانه اس 300 و سیستم هایی مثل اس 400 و اس 500 – که در حال توسعه است- وظیفه دفاع موشکی ضد بالستیک را بر عهده دارند. البته سامانه A-235 نیز به عنوان مدافع جدید مسکو و مناطق صنعتی مهم در روسیه در حال توسعه است.

البته کشور چین به عنوان یکی دیگر از بازیگران بزرگ در عرصه موشک های بالستیک نیز از جمله دیگر دارندگان سامانه های ضد موشک بالستیک و حتی سلاح های ضد ماهواره به حساب می آید. سامانه اس 300 روسی، سامانه چینی اچ کیو 9 و رهگیر ضد ماهواره چینی ها از جمله سامانه های موجود در این کشور با قابلیت مقابله با موشک های بالستیک هستند.

هندوستان دیگر کشور دارای این توانایی است که برنامه بومی را برای بحث ایجاد توان دفاع در برابر موشک های بالستیک برای خود آغاز کرده است. پروژه PAD هند بخشی از این تلاش ها در این کشور است که از چند بخش تشکیل شده و در حال حاضر در حال گذراندن مراحل اولیه برای ورود به خدمت است.

 

هندی ها اعلام کرده اند که به دنبال به دست آوردن توانایی نابود کردن موشک های بالستیک در منطقه خارج از جو زمین هستند و در عین حال، موشک اس 400 روسی نیز توسط هندی ها خریداری شده و به زودی به این کشور تحویل می شود و بخشی از پدافند ضد موشکی این کشور را تشکیل می دهد.

ASTER؛ تلاش مشترک سه شریک اروپایی

سه کشور اروپایی فرانسه، ایتالیا و انگلستان هم با همکاری یکدیگر برنامه سامانه پدافندی ASTER را دنبال می کنند که در دو مدل آستر 15 و 30 ارائه شده و توان درگیری با موشک های کروز، هواپیماها و تا حدی از موشک های بالستیک را نیز دارد. مدل های جدیدتری از این موشک نیز برای مقابله با طیف گسترده تر و تواناتر از موشک های بالستیک در حال توسعه است.

اسراییل و برنامه پیکان

رژیم صهیونیستی نیز از اواخر دهه 80 نیز برنامه دفاع ضد موشکهای بالستیک Arrow را با کمک آمریکا در دستور کار داشته و تا به امروز سه مدل از این سامانه را توسعه داده است. سامانه فلاخن داوود نیز که توسط این رژیم توسعه پیدا کرده است دارای توانایی های ضد بالستیک محسوب می شود.

هرچند که اشغالگران قدس، تهدید اصلی خود یعنی مقاومت اسلامی را به هیچ وجه نتوانسته سرکوب و کنترل کند و توان راکتی و موشکی رزمندگان حزب الله و مبارزان فلسطینی، همچنان به راحتی می تواند بخش های مختلف این رژیم را آماج حمله قرار داده و نابودی این رژیم جعلی را سرعت ببخشد.

ایران با کارت باور 373 وارد باشگاه بهترین ها می شود

اما این باشگاه بسیار خاص در حوزه فناوری دفاعی، به زودی عضو جدیدی را خواهد پذیرفت و آن هم جمهوری اسلامی ایران با سامانه بومی باور 373 است. باور در حقیقت حاصل نزدیک به یک دهه تلاش مهندسان و متخصصان ایرانی برای توسعه یک سامانه پدافند هوایی برد بلند و ارتفاع بالا بوده است و همانگونه که وزیر دفاع در گفتگوی تلویزیونی اشاره کرد، دفاع در برابر موشک های بالستیک نیز از جمله شاخصه های مورد نظر در زمان طراحی باور بوده است.

اما داشتن قابلیت مقابله با موشک های بالستیک به چه معناست؟

برای فهم بهتر این مسئله، باید مثالی را طرح کنیم: سریعترین هواپیمای عملیاتی جت جهان، SR-71 با سرعتی در حدود 3 برابر سرعت صوت بود اما موشکی مثل اسکاد به عنوان یکی از ساده ترین موشک های بالستیک که همچنان در جهان مورد استفاده است، چیزی در حدود 5 برابر سرعت صوت سرعت دارد. برای طراحی موشکی با قابلیت مقابله با سامانه های بالستیکی، شما باید برای مقابله با اهدافی بسیار کوچکتر و البته بسیار سریعتر از هواپیمای رزمی آماده شوید.

فراموش نکنید که امروزه بیشتر موشک های بالستیک از قابلیت داشتن سر جنگی جدا شونده بهره می برند که کار را برای شناسایی و مقابله با آنها مشکل تر می کند.

مسلما باور ایرانی با ارتفاع درگیری 27 کیلومتر، در ابتدای راه مقابله با موشک های بالستیک حضور دارد اما صرف رسیدن به این توان، سیگنال بسیار قوی و مشخصی را درباره توانایی دفاعی و پدافندی کشورمان ارسال می کند. به زبان ساده، کشوری که به این توانایی می رسد تقریبا می توان گفت که حداقل در بحث طراحی و ساخت موشک های زمین به هوا برای مقابله با هواپیمای رزمی حتی نسل های جدید به خودکفایی کامل رسیده است و دیگر تهدیدات دشمنان برای حملات برق آسا از طریق نیروهای هوایی به کشورمان، محلی از اعراب نخواهد داشت.

بحث بعدی هم اینجاست که در صورت انجام تست موفق باور 373 در برابر موشک بالستیک، مشخص می شود که علم و توان اولیه در خصوص سامانه های ضد بالستیکی در کشور ایجاد شده و دقیقا مانند سایر کشورهایی که در بالا به آنها اشاره شد می توان انتظار داشت با یک برنامه ریزی صحیح و اختصاص بودجه کافی، در زمانی مثل یک یا دو دهه آینده سپر دفاع ضد موشک بالستیک کشور نیز کامل شود.

مسلما بحث توسعه موشک های ضد هوایی با قابلیت خروج از جو و نابودی تهدیدات در بیرون از اتمسفر زمین، مسئله پیچیده ای است که به زمان و هزینه نیاز دارد که البته با توجه به تاکیدات گسترده فرماندهی معظم کل قوا در حوزه پدافند و همچنین ایجاد زیرساخت های آن در برنامه 5 ساله ششم، می توان امید داشت که با کار بر روی سامانه باور، هم کشور به طور کامل از واردات سامانه های پدافند هوایی برد بلند بی نیاز شده و هم یک سپر دفاع ضد موشکهای بالستیک را برای کشور ایجاد کرد؛ توانایی که تا به امروز در کشور وجود نداشته است.